مثل های قرآنی
امام صادق (ع) فرمودند:« أمثال القرآن لها فوائد فانعموا النظر و تفکروا فی معاینها و لا تمروا بها» مثل های قرآن بهره و نتایجی دارد پس در ژرفانی آن بنگرید و در معانی شان بیندیشید و ار آنها عبور نکنید.
« مثل» در لسان اهل ادب ، عبارت است از تشبیه امری به امری و یا چیزی به چیزی تا در نتیجه آن فایده ای معنوی حاصل شود . حال بسته به اینکه شباهت به دوچیز را به چه وسیله ای و از زبان چه کسانی نقل کنند ، مّثّل را به انواع گوناگون همچون تشبیه ، استعاره ، کنایه و ضرب المثل تقسیم می نمایند که هر کدام در مقام خود تعریفی جداگانه دادر و با توجه به اینکه در چه زبانی ودر چه مرحله ای از تاریخ تکامل آن زبان تعریف شده باشد مصادیق متنوعی را به خود اختصاص داده است .
برهمین اساس میتوان گفت که مثلهای هر قوم و ملتی اختصاصی است ، که البته امکان دارد در طول قرون متمادی همان معانی با الفاظی گوناگون در زبان ملل دیگر نیز منتشر شده و به صورت ضرب المثلهای جهانی درآ مده باشد . در موارد متعددی نیز معانی و مفاهیم دیگری همچون « داستان » در زمره مصادیق مثلها قرار گرفته است .
آنچه که مثلها را جزو جدایی ناپذیر ادبیات جهان کرده است ، تفهیم بهتر معانی واثر گذاری طولانی مدت مفاهیمی است که بوسیله مثلها ارائه شده اند مثلها خشکی و تندی پند و اندرز را می کاهند ، خاطرات را لذت بخش می کنند ، اندیشه های ژرف را در جملاتی کوتاه جای می دهند و درپرده ای از اشاره و کنایه که کارآمدتر از صراحت است ، مطالب عالی و پر مغز را تعلیم می دهند
ادبیات عرب و زبان پارسی نیز از این قاعده مستثنی نبوده اند و از دیر زمان جای پای مثلها کهن را در آنها می توان یافت . نقش بسزای اقوام سامی و بخصوص مردم عربستان در تکامل و ارتقاء بکارگیری مثل خصوصاً در شکل استعاره و کنایه امری بدیهی و مورد اتقاق رأی دانشمندان صاحب نظر است .
با این حال ظهور اسلام و ورود قرآن به ادبیات عرب تحولی عظیم و شگرف در این عرصه به دنبال داشت که مثل نیز از این چشمه زلال و بی انتهای فصاحت و بلاغت جانی تازه گرفت .
در ابتدا مثلهای عرب ، معمولاً تشبیهی ساده و نشأت گرفته از رویارویی انسان با حیوان بود . اما با حضور قرآن و به دنبال آن کلام نبوی و گفتار علوی ( صلوات الله علیهما ) هم از لحاظ ساختار ادبی و قواعد زبانی و هم لحاظ محتوی و بار معانی تغییرات و تکامل چشمگیری در مثلهای عرب حاصل شد . جالب انکه قرآن کریم نیز مثل را بعنوان ابزاری کار آمد برای تفهیم معانی بلند و آسمانی خود و ایجاد انگیزه تفکر و تعقل در مردم به کار گرفته است .
قرآن کریم در آیات متعددی همچون آیه 25 سوره ابراهیم ، آیه 21 سوره حشر و آیات 40 تا 43 سوره عنکبوت علت استفاده از مثل را تذکر ، اندیشیدن و تفکر عالمانه بیان کرده است .
استفاده از امثال در قرآن کریم تا به حد معمول شد که حتی عناد کفار یهود و مشرکان قریش را برانگیخت ، تا آنجا که به اینگونه آیات خرده می گرفتندن که چرا پیغمبر خدا به موجودات حقیر و ناچیزی همچون پشه و مورچه و عنکبوت تمثیل می کند ؟ که با جواب قاطع « ان الله لا یّستخی أن یّضربّ مّثّلاً ما بعوضهً فّما فوقّها .....» ( آیه 26 سوره بقره) روبرو شدند.
امثال در قرآن کریم از یک طرف بر اساس تعاریف اهل فن از کلمه « مثل» و اینکه چه مصادیقی را شامل می شود ، و از سوی دیگر باتوجه به ساختار ظاهری آیات ، به چندین دسته تقسیم می شوند.
گاهی مثل را تنها در مورد آیاتی صادق دانسته اند ، که حتماً تشبیهی کاملاً واضح در آن آیه وجود داشته باشد . بعضی اوقات اضافه بر نوع اول ،آیاتی که کلمه مثل در آنها به معنای « صفت » و یا به جهت « مقایسه » بین دو چیز و یا حتی جهت بیان « حکایت و داستان » بکار رفته است را به عنوان مثل پذیرفته اند ، مواقعی نیز بر اساس اینکه در آیات برای بیان مثل از چه کلمه و یا ادواتی استفاده شده باشد، امثال را به واضحه ( آیاتی که از لحاظ محتوایی مثل قرار می گیرند ) تقسیم بندی کرده اند .
گفتنی است که اینگونه طبقه بندی ها تنها جهت درک و بررسی بهتر آیات قرآن کریم صورت گرفته است والا ، اصل مطلب ، معجزه ای ماندگار و به دور از هر گونه تقسیم بندی و دخل و تصرف است .
مراحل تهیه تابلوهای نقاشی و تصاویر متحرک :
در ابتدا آیاتی از قرآن ، که به طور کاملاً مشخص بیانگر یک مثل ( به معنای تشبیه ) بودند و اجزای اصلی یک مثل یعنی مشبه ، مشبه به و وجه شبه در آنها به خوبی قابل تفکیک بود ، مشخص و گزینش شدند.
در مرحله بعد برای درک بهتر مفاهیم آیات واهداف امثال ذکر شده در آنها و تفکیک اجزای مثل ، بیش از 50 عنوان شرح و تفسیر قرآن مشهور شیعی برای هر یک از آیات ذکر شده مورد بررسی قرار گرفت و اقوال و نظرات گوناگون در رابطه با هر یک از امثال گرد آوری شد. پس از آن مطالب گرد آوری شده برای هر مثل با محوریت تفسیر المیزان ( تألیف علامه طباطبائی ) در قالب 3 قسمت اصلی « مشبه » ، « مشبه به » و « وجه شبه و توضیح » تدوین شد . این مطالب جهت تهیه تابلوهای نقاشی و ساخت انیمیشن برای هر مثل د راختیار هنرمندان و تهیه کنندگان مربوطه قرار گرفت .
فهرست بعضی از امثال قرآنی:
عنوان مثل |
سوره مبارکه |
آیات |
آتشی در تاریکی |
بقره |
20-16 |
سنگ سخت |
بقره |
74 |
ندای چوپان |
بقره |
171 |
هفت سنبه |
بقره |
261 |
غباری بر سنگ |
بقره |
264 |
بستان حاصلخیز |
بقره |
265 |
باغی در معرض طوفان |
بقره |
266 |
آشفته سر |
بقره |
275 |
باد ویرانگر – کشتزار طوفان زده |
آل عمران |
117 |
صعود به آسمان |
انعام |
125 |
شتر و سوزن |
اعراف |
40 |
زمین خوب – زمین شوره زار |
اعراف |
58 |
سگی زبان از کام درآ مده |
اعراف |
176 |
خانه ای در لبه پرتگاه |
توبه |
109 |
زراعت ناپایدار |
یونس |
24 |
دستهای تشنگان |
رعد |
14 |
آب و کف |
رعد |
17 |
خاکستری در تند باد |
ابراهیم |
18 |
درخت پاک – درخت ناپاک |
ابراهیم |
26-24 |
بنده آزاد – بنده گرفتار |
نحل |
75 |
گنگ ناتوان |
نحل |
76 |
پیرزن ریسنده نخ |
نحل |
92 |
ناسپاسان |
نحل |
112 |
دست بسته برگردن – دست گشاده |
اسرا |
29 |
ذاکر – غافل |
کهف |
42-32 |
رویش و ریزش گیاهان |
کهف |
45 |
فرو افتاده از آسمان |
حج |
31 |
چراغ و چراغدان |
نور |
35 |
سراب |
نور |
39 |
اعماق دریای ظلمانی |
نور |
40 |
عنکبوت – خانه عنکبوت |
عنکبوت |
41 |
مالک قدرتمند |
روم |
28 |
غلام سرگردان – غلام آسوده |
زمر |
29 |
زراعتی با برکت |
فتح |
29 |
مردار خوار |
حجرات |
12 |
زندگی گیاهان |
حدید |
20 |
فریب شیطان |
حشر |
16 |
تحمل کوه |
حشر |
21 |
الاغی با بار کتاب |
جمعه |
5 |
همسران نوح و لوط |
تحریم |
10 |
همسر فرعون – حضرت مریم |
تحریم |
12-15 |
به رو خزیدن – به پای رفتن |
ملک |
22 |
